وصورت ساخته شده است. صورت عبارت از بودنی و ماده عبارت از شدنی است. ارسطو در مباحث خود از چهارگونه علت نام می برد  1- علت مادی  2- علت فاعلی  3- علت صوری 4- علت غایی. این عقیده ارسطو در مورد انواع علت را می توان با مثالی روشن ساخت. هنرمندی را تصور کنیم که می خواهد مجسمه ای بسازد. محتوای مجسمه علت مادی، هنرمند علت فاعلی، شکل مجسمه علت صوری و هدف هنرمند مظهر علت غایی است و به عقیده ارسطو مهمترین علتها، علت غایی است.

آرمان تربیتی ارسطویی برمبنای نظر صریحی درباره بشر قرار دارد، ارسطو بر این عقیده است که مهمترین صفت اختصاصی بشر استعداد عقلانی است. از این رو معتقد به پرورش عقل است و می گوید حیات عاطفی تنها مقدمه ای بررشد عقلانی ماست. به بشر سه نفس اعطا شده است: نفس نباتی، نفس حیوانی و نفس ناطقه: نفس ناطقه که مهمترین آنهاست دارای دو قسمت است: یکی عملی و دیگری نظری. ارسطو اوقات فراغت را مهمترین رکن تربیت می داند و می گوید فرد تنها در اوقات فراغت می تواند تفکر و تأمل کند واز قوای دوم می داند برحسب نظر ارسطو دولت برآورنده نیازهای اجتماعی ماست، بنابراین دولت باید متصدی تربیت باشد و از تمام فعالیتهای عوامانه جلوگیری کند. به نظر ارسطو بهترین حکومت، حکومت طبقه متوسط است. بهترین روش اخلاق زندگی، زیستن برحسب قانون طلایی یعنی « میانه رویی» است. مثلاً جرأت که هنر است میانۀ دو کرانه نادرست ترسویی و گستاخی است. برحسب نظر ارسطو، در تربیت سه اصل را باید در نظر گرفت نخست «طبیعت» که اساس فعل و انفعالات حیات ماست و موجب سائقهای عاطفی می شود دوم عادت که به معنای تسلط براعمال غیرعقلانی است. به نظر ارسطو مهمترین بخش تربیت، سومین اصل آن، یعنی پرورش عقل است. ارسطو از آنجا که نخستین بار به تدوین و تنظیم کتاب منطق دست زده است. او را « معلم اول» می خوانند.

ارسطو به تاثیر تلقین و تکرار، اهمیت می دهد و کار مهم تعلیم وتربیت را ایجاد عادت که به نظر او «طبیعت ثانویه» است، می داند. البته بر آرای تربیتی ارسطو انتقادهایی وارد است. نخست اینکه ارسطو در تعیین اهداف تربیت و تعریف آن از حد جامعه و مصالح و آرمانهای آن پا فراتر نمی گذارد و از این نظر برداشت او از تعیلم و تربیت به برداشت بعضی از جامعه شناسان افراطی معاصر شبـاهت دارد. دوم اینکه تعلیـم و

 تربیت را امتیازی ویژه گروههای اجتماعی خاص می داند و قشرهای وسیعی از جامعه را از تعلیم و تربیت نسبتاً کامل ویا حتی هرگونه تعلیم و تربیت محروم می سازد، سوم اینکه  تربیت را به تربیت عقلی محدود می داند.

 

ابن سینا (ابوعلی سینا)        Avicenna

 شیخ ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا، در سال 373 هـ.ق در دهکده خرمیثن (بخارا) چشم به جهان گشود، و با استعداد کم نظیر و نبوغ خود، در مدت کوتاهی بیشتر علوم آن عصر را آموخته و در منطق، فلسفه، طب و غیره سرآمد روزگار خویش شد. وی در فلسفه و تفکرات عقلی خویش پیرو ارسطو و مکتب فارابی است و فلسفه وی  «فلسفه مشاء»  نامیده می شود وی در سال 428 هـ.ق چشم از جهان فروبست. کتابهای مهم وی عبارت است از: قانون (در طب) شفا (ر منطق، طبیعیات و فلسفه) و تدبیر المنازل (در اداره منزل و حکمت عملی).

شیخ الرئیس بوعلی سینا همانند فارابی و دیگر حکمای اسلام به تجرد و اصالت روح،بقای آن پس از مرگ، رابطه متقابل جسم و جان معتقد است. او فضیلت و ارزش اخلاقی را حدوسط افراط و تفریط می داند، و دوطرف افراط و تفریط را رذیلت و ضد ارزش می نامد و اصول فضایل را براساس قوای شهویه، غضبیه و ناطقه، چهارخصلت عفت، شجاعت، حکمت وعدالت معرفی می کند. از ویژگیهای مهم آرای تربیتی شیخ الرئیس، بیان مراحل تعلیم و تربیت و رشد کودک است مراحلی که از سخنان شیخ استفاده می شود عبارت است از:

مرحله اول، پس از بازگیری از شیرمادر، مرحله دوم، از حدود شش سالگی آغاز می شود که تعلم قرآن و حروف الفبا و نوشتن در این مرحله است. مرحله سوم، پس از آموزشهای ابتدایی (در این مرحله سن دقیق تعیین نشده است)  است که باید برنامه آموزشی برای کار، صنعت و رشته خاصی طراحی و تنظیم شود. مرحله چهارم، پرداختن به کار واشتغال است. و مرحله پنجم ، پس از اشتغال و استقلال است.

اصول کلی تربیتی از دیدگاه ابن سینا عبارت است از: 1- خودشناسی  2- رعایت تفاوتهای فردی 3- تنظیم برنامه براساس مراحل 4- آموزش گروهی 5- انتخاب معلم و رفیق. به طورکلی ماهیت تعلیم وتربیت از دیدگاه بوعلی سینا عبارت است از«برنامه ریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی، برای وصول انسان به کمال دنیوی و سعادت جاویدان الهی»

 

طبقه بندی بلوم   Blooms taxonomy

 یکی از معروفترین طبقه بندی اهداف آموزشی به وسیله بنیامین بلوم (Benjamin, Bloom) و همکاران اوست. در این طبقه بندی اهداف آموزشی در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی – حرکتی قرار می گیرند. در حیطه شناختی اهدافی قرار می گیرند که محتوای مربوط به آنها عمدتاًٌ جنبه نظری داشته و یادگیری آنها مستلزم فعالیتهای صرف ذهنی و عقلانی است نظیر محتواهای مربوط به دروس ریاضی، تاریخ، ادبیات و نظایر آنها حیطه عاطفی مربوط به اهدافی می شود که محتوای فکر و به طور کلی ارزشها را دارد نظیر درس مربوط به بینش دینی، اخلاق و قسمت های عمده ای از دانش اجتماعی و سرانجام محتوای مربوط به حیطه روانی- حرکتی اختصاص به آموزش مهارتها را پیدا می کند.

 

برونر، جروم          Bruner , Jerome

 جروم برونر، یکی از روان شناسان آمریکایی است که مطالعه خود را از بررسی تشکیل عقیده و سایر پدیدارهای اجتماعی ارتباط با ادراک، فکر، یادگیری زبان آغاز کرد.

 و سپس به مطالعه فرایندهای شناختی در کودکان و ماهیت فرایندهای تربیتی پرداخت سپس ادراک، دقت، یادگیری، حافظه، یادگیری زبان و حل مسئله در بچّه ها را مورد مطالعه قرار داد. او بخصوص در مورد یادگیری شناختی به ویژه درباره فعالیت آموزشی و کلاس به مطالعه و تحقیق پرداخته است. برونر برای تببین بحث خود بر چهار عامل زیاد تأکید می کند که این چهارعامل عبارتند از:

1- تأکیدبرفرایندی یادگیری، از نظر برونر فرایند کسب معرفت مهم است نه حفظ کردن حقایق

2-تأکید برروی ساخت یادگیری

3- تأکید براهمی شهود

4- تأکید براهمیت انگیزش درونی

 

رنه دکارت      Descartes, Rene

 رنه دکارت (1650-1596) فیلسوف، ریاضیدان و دانشمند فرانسوی که بسیاری از صاحب نظران او را پدر فلسفه نوین می دانند. دکارت به علت نظریۀ خاص خویش دربارۀ تاثیر متقابل بین عقل و بدن یا تن و روان ومفهوم مکانیکی دستگاه عصبی وی تن و روان دو جواهر متفاوتند ولی بین آنها تاثیر متقابل وجود دارد. از این رو دکارت را از جمله بانیان دوگرایی (dualism) یا ثنویت می دانند.

او را از این لحاظ «پدر فلسفه نو» می نامند که با شکی بنیادی، خود و فلسفه را از هرگونه تبعیت وارهانید و برآن شد تا همه آموخته ها و اندیشه هایش را از نو بیازماید. از این روست که با آنکه تأکید «بیکن» برمشاهده و تجربه است. تأکید دکارت بیشتر براندیشیدن خردمندانه و از روی روش است.

دکارت سعی داشت که اصول ریاضی را در تربیت به کار بندد. ریاضیات در نظر او دارای چنان روشنی و بداهتی بود که مهمترین موضوع درسی به شمار می رفت. دکارت نخست در هر چیزی شک کرد، حتی در وجود خودش، او در پی این بود که حقیقت را از راه منطق دریابد. جمله اندیشمندانه « من می اندیشم، پس هستم» از اوست.

دکارت برای بدست اوردن تربیت واقعی چهاردستور بر می شمارد (1) نخستین دستور این بود که هیچ چیز را به عنوان حقیقت قبول نکنم، مگر اینکه به وضوح بدانم که چنین است. (2) هریک از مشکلات مورد آزمایش را تا آنجا که امکان دارد و برای حل کامل آنها لازم به نظر می رسد به اجزای متعددی تقسیم کنم. (3) اندیشه های خود را با چنان نظمی به کار ببرم که از کوچکترین و ساده ترین موضوعهایی که فهم آنها بسیار آسان است آغاز کنم، شاید بتدریج و قدم به قدم به معلومات پیچیده تر برسم. حتی برای موضوعهایی که ذاتاً هم توالی و تربیتی ندارند، در ذهن خود نظامی برقرار سازم (4) شمارش را چنان تکمیل کنم و تجدید نظر را چنان تعمیم دهم که مطمئن شوم چیزی از قلم نیافتاده است.

از این رو می توان مشاهده کرد که نظام دکارت واسطه بین عقاید سده های میانه و نظریه های علمی زمان حاضر است.

 

جان دیویی     Dewey, John

جان دیویی (1952-1859) فیلسوف، مربی و روان شناس آمریکایی است. او یکی از بنیانگذاران نهضت کنش گرایی(functionalism) در روان شناسی است. رشد و گسترش و تقویت پراگماتیسم مخصوصاً درتربیت نیز به دست او صورت گرفته است. دیویی «تربیت» را نوسازی تجارب می داند که در تمام طول زندگی فرد جریان دارد.

 

 دیویی مهمترین تعریف فلسفه را این میداند که بگوییم «فلسفه عبارت از نظریۀ تربیتی به معنای وسیع آن است» فعالیت فلسفه پراگماتیسم در میدان آموزش و پرورش سبب شد که نهضت تربیت پیشرفته (progressive education) پیدا شود که پیشرو آن دیویی بود. این آموزش و پرورش توجه را بیشتر به دانش آموز معطوف می کند. دیویی در بحث هدف آموزش و پرورش می گوید، هدفهای تربیتی هم مثل هدفهای سایر فعالیتهای انسانی، متعدد ومختلفند و هیچ یک نمی تواند بقیه را زیر بال بگیرد و همه فعالیتهای تربیتی را رهبری کند او برای اهداف تربیتی خصائص زیر را قائل است. 1- هدف تربیتی درمورد هرکس باید مبتنی بر فعالیتها و احتیاجات اصیل او که شامل عادتهای اکتسابی هستند، باشد.     2- هدف تربیتی باید با اوضاع و احوال محیط شخص موافق باشد تا حصول آن میسر شود. هدفهایی که از خارج به شخص تحمیل شوند قبول حصول نخواهد بود. 3- هدف تربیتی باید عینی و قابل تصور و قابل تحقق باشد.

در نظام دیویی اصل بر حل مشکل است، زیرا ما وقتی فکر می کنیم که تعادلمان به هم بخورد. فکر کردن شامل پنج مرحله است:

1- احساس نیاز  2- تحلیل مشکل 3- پیشنهاد راه حلهای مختلف  4- آزمایش راه حلهای گوناگون تاهنگامی که یکی از آنها مورد قبول ذهن افتد. 5- عمل که محک نهایی راه حل پیشنهادی است و باید با روش علمی اثبات شود. به نظر دیویی مدار تربیت قدیمی، معلم بوده است (معلم اساس فرایند تربیتی بوده است) او پشتیبان این است که رغبتهای دانش آموزان اساس کار قرار داده شود. دموکراسی در نظر دیویی از نوعی حکومت وسیعتر است و باتربیت ارتباط ناگسستنی دارد.

 

امیل دورکیم    Durkheim, Emil

 امیل دورکیم (1917-1858) جامعه شناس، فیلسوف و اندیشمند فرانسوی است. بسیاری را عقیده بر این است که اول بار، دورکیم جامعه شناسی را به صورت علمی عرضه کرد.

دورکیم از جمله دانشمندانی است که تعلیم و تربیت را از دیدگاه اجتماعی مورد توجه و تعلیم و تربیت قرار داد. دورکیم به پیروی از اگوست کنت، تعلیم و تربیت را امری اجتماعی می داند از این رو او بنیانگذاران دانشی است که در عصر ما به جامعه شناسی پرورشی (educational sociology) معروف است. در مجموع دورکیم تربیت را وسیله انتقال میراث تمدنی از نسلی به نسل دیگر یا «اجتماعی کردن» کودکان   می داند. و تعلیم و تربیت را عملی می داند که نسلهای بالغ بر نسلهای بالغ برنسلهایی که هنوز برای زندگانی اجتماعی به حد بلوغ وکمال نرسیده اند، اعمال می کنند تا درکودکان حالات جسمانی و عقلی و ذهنی را برانگیزند و رشد دهند.

درمجموعه تعریف دورکیم از تعلیم و تربیت دارای این حس است که ما را به هدفهای اجتماعی تعلیم و تربیت و اصولاً اجتماعی بودن آن متوجه می سازد و ناظر براین حقیقت است که تعلیم وتربیت تا حدزیادی تابع نظام اجتماعی است و هدف گیری فردی کافی نیست . ولی اولاً تعریف دورکیم این عیب را دارد که به جنبه اجتماعی تعلیم وتربیت بیش از حد اهمیت می دهد و به ابعاد دیگر شخصیّت وخلاقیّت و اختیار و ابتکار فرد در قبال قید و بندهای اجتماعی توجه کافی ندارد. ثانیاً در تعیین هدفهای تربیت،     جنبه های معنوی را در نظر نمی گیرد و بدین ترتیب نمی توان آن را تعریفی کامل و جامع شمرد.

 

ابونصر فارابی      Farabi, Abu Nasr

 فارابی (معلم ثانی) نخستین فیلسوف بزرگ در دوره اسلام است که با استعداد وهوش و سرشار خویش، برمیراث فلسفه نظری و عملی یونان احاطه یافت و افزون برآنها خود نیز صاحب ابداع گردید. از ویژگیهای اندیشه او کوشش عمی در نزدیک ساختن مبانی فلسفه به دین، یا حکمت به شریعت است. وی نه مانند غزالی به طرف فلسفه برای دفاع از شریعت پرداخت و نه مانند برخی دیگر، فلسفه را بی نیاز ازدین دانست. بلکه یمان آن دو تضادی نیافت و به نظر وی حقیقت دین، نیز حکمت است و پیامبران بزرگ الهی به حقیقت فیلسوف و حکیم بوده اند.

فارابی در مورد قوای انسانی به پیروی از فلسفه ارسطو، معتقد است که قوا و نیروهای اساسی انسان عبارت است از:  1- قوه غاذیه، که مشترک بین نبات وحیوان و انسان است؛ 2- قوه حاسه؛ 3- قوه متخیله؛  4- قوه نزوعی (میلی) که این سه، مشترک بین انسان و حیوان است؛ 5- قوه ناطقه و تعقل  که مختص انسان است.

هدف از تعلیم و تربیت از دیدگاه فارابی، اعتدال در قوای شهویه و غضبیه و انقیاد آنها نسبت به عقل است، بنابراین ساختن شخصیت معتدلی که قوه عاقله و ناطقۀ آن بر قوای دیگر حاکمیت داشته باشد.

معلم ثانی الگو و طرح مستقلی دراصول آموزش و پرورش ارائه نکرده است، اما از مجموع مباحث وی   می توان چند اصل مهم تربیتی را استخراج کرد. 1- اجتماعی بودن آموزش و پرورش 2- رعایت تفاوتهای فردی  3- آماده کردن افراد برای حرفه ها، 4- تأثیر محیط جغرافیای و کیفیت ساختمانها.

تعلیم و تربیت از دیدگاه معلم ثانی عبارت است از: « هدایت فرد به وسیله فیلسوف و حکیم برای عضویت در مدینۀ فاضله به منظور دستیابی به سعادت و کمال اول در این دنیا و کمال نهایی در آخرت»

 

زیگموند فروبل  Freud, Sigmund

 

 زیگموند فروید  (1939-1856) پزشکی اتریشی بود که در نخستین مراحل کار خود در رشته عصب شناسی تخصص گرفت. عمده ترین علت شهرت فروید همین است که پدر روانکاوی است. مهمترین فرضیه فروید این بود که افکار و انگیزه ها و خاطرات ناهشیار نقش مهمی در زندگی روزانه به عهده دارند. دو مضمون عمده در کار فروید غریزه جنسی و پرخاشگری هستند.

 

Freudian theory of psychosexual development

 

نظریه رشد روانی- جنسی فروید   Freudian theory of psychosexual development

 نظریه رشد روانی- جنسی فروید مجموعه ای ازعقاید و بخش از نظریه روانکاوی است که به رشد شخصیت در طی پنج مرحله اصلی رشد می پردازد:

1- مرحله دهانی: زمانی که منطقه دهانی مرکز توجه نوزاد است .

2- مرحله مقعدی: که در انتهای سال اول زندگی پدیدار می شود و زمانی است که گفته می شود کودک شیرخوار احساس قدرت و موفقیت را از طریق خارج کردن.

 

فردریک فروبل     Froebel , Friedrich

فروبل در بخش مرکزی آلمان در سال 1782 در روستایی زاده شد. بنیاد اندیشه او همان نظریه بنیادی روسو و پستالوزی یعنی این اصل است که تربیت باید پیرو طبیعت و مراحل و قانونهای آن باشد. لیکن به نظر فروبل با آنکه در آموزشگاه پستالوزی هریک از موضوع های درسی بخوبی آموخته می شد، ولی کوشش برای یگانه کردن آنها و نشان دادن وحدتشان، صورت نمی گرفت.

فروبل عقیده داشت که کودکان در خانه معمولاً کمبود امنیت و محبت دارند و تربیت باید هرچه زودتر آغاز شود تاموجب رشد گروهی و حسن تفاهم بین کودک والدین شود. آرمانهای تربیتی فروبل برایمان عمیق مذهبی قرارداشت و می گفت آرمانهای روحانی غیرقابل توصیف هستند و فقط باید به شهود درآیند.

به نظر فروبل دو جنبه از مهمترین جنبه های بشر عبارتند از خلاقیت و آزادی. آزادی عبارت است از گرایشهای خردمندانه و پرهیز از شر. به نظر وی، تنها خیر واقعیت دارد، زیرا شر فقط عرضی و تحریفی از خیر است. بشر به طورطبیعی خلاق است و خلاقیت تجلی ذات اصلی اوست. به نظر فروبل تربیت اخلاقی ما با معاشرت تقویت می شود. بنابراین کودکان باید در محیطی سالم و بدون خطر بارآیند. بازیها اهمیت شایانی دارند. وقتی که کودک بازی می کند، طبیعت باطن خود را آشکار می سازد و درعین حال    زمینه های اجتماعی شدن دراو رشد می کنند. تربیت، به نظر فروبل عبارت است از پرورش آگاهی، محبت و استقلال و تنها تربیت یک مقصد دارد و آن پروردن طبیعت حقیقی و خدایی انسان و نمایان کردن جنبۀ ابدی و بی پایان او در زندگانی است. فروبل برای نخستین بار به برپا کردن یکkindergarten یعنی باغ کودکان یا کودکستا پرداخت.

 

رابرت گانیه     Rabart Gagne

شرایط یادگیری گانیه      Gagne, conditions of learning

رابرت گانیه در کتاب «شرایط یادگیری» مفهومی از یادگیری ارائه می کند. او خاطر نشان می کند که برای درک چگونگی تغییر نوزاد به بزرگسال، باید به عواملی که قسمت اعظم آن تکوینی است (رشد) و آنهایی که مربوط به تجارب محیطی است (یادگیری) توجه شود.

 

چون بسیاری از یادگیریها تا حد زیادی به رویدادهای محیطی بستگی دارد. گانیه براساس تحلیلی که از شرایط یادگیری می کند. سلسله مراتبی را از هشت نوع یادگیری پیشنهاد می کند که به ترتیب پیچیده تر می شوند:

1- نشانۀ آموزی: این یادگیری در آزمایشهای کلاسیک شرطی شدن پاولوف آمده است، که در آنها بازتابی غیرارادی به وسیله محرکی انتخاب شده فعال می شود. مثلاً وقتی زنگ به صادر می آید، بزاق سگ ترشح می شود:

2- یادگیری محرک- پاسخ: نمونه ای از این مورد، آزمایشهای شرطی شدن عامل اسکینر است. در این آزمایشها اعمال ارادی به وسیله تقویت شکل می گیرد.

3- زنجیره بندی (یادگیری زنجیره ای): اعمال جداگانه ای که قبلاً از طریق یادگیری S-R کشف شده است وقتی به طور متوالی و منظم اتفاق بیفتد و به تقویت منجر شود، باهم ترکیب می شوند (مثلاً ،    راننده ای مبتدی یاد می گیرد تا با ترکیب مهارتها و مشاهداتی که قبلاً کسب کرده است ماشین را براند: اطمینان از اینکه دنده خلاص است، قراردادن سویچ در جای خود، گرداندن سویچ، شنیدن صدای موتور، رها کردن سویچ و کم کردن گاز.)

4- تداعی کلامی: زنجیره های کلامی از طریق فرایندی کسب می شوند که شامل عناصر زیر است: تداعیهای S-R که قبلاً در قالب لغات کسب شده است، ارتباط رمزی بین لغات جدید و قدیم، مجاورت هریک از حلقه ها با حلقه های بعدی، و نشانه ای از اینکه پاسخ جدید صحیح است.

5- یادگیری افتراقی: دانش آموز یاد می گیرد که همچنان که خزانه تداعیهای کلامی او متعدد و پیچیده تر می شود، به پاسخ های خود به  تداعیهای کلامی تنوع بخشد. مهمترین شکل در تسلط براین نوع یادگیری تداخل بین زنجیره های جدید وقدیم است.

6- یادگیری مفهوم: یادگیرنده به چیزها یا رویدادها به صورت یک رده پاسخ می دهد. مثلاً کودک مفهوم وسط را به این طریق یاد می گیرد که در معرض مجموعه های زیادی از اشیای مختلف قرار می گیرد و به این تعمیم دست می یابد که مفهوم «وسط» به هرچیزی بین چیزهای دیگر، صرف نظر از اندازه یا شکل آنها، اطلاق می شود.

7- یادگیری قوانین: دانش آموز یاد می گیرد که حلقه های مفاهیم یادگرفته شده قبلی را با هم ترکیب کند و یا ارتباط دهد.  

8- حل مسئله: فرد می آموزد که قوانین را به نحوی ترکیب کند که بتواند آنها را در موقعیتهای جدید متنوعی به کار برد.

ادوین ری گاتری    Guthrie, Edwin Ray

نظرات شما عزیزان:

موضوعات مرتبط: <-CategoryName->
برچسب‌ها: <-TagName->